Od kilkunastu lat w naszym kraju zmniejsza się liczba osób głuchych. Coraz ważniejszym staje się jednak problem osób, które choć nie są głuche, mają coraz większe trudności w komunikacji z otoczeniem. Polskie społeczeństwo, podobnie jak i inne, zwłaszcza z zachodniej Europy, starzeje się. Zatem powiększa się grono osób w wieku senioralnym. W tej grupie, powyżej 70 r.ż. prawie 3/4 populacji odczuwa problemy ze zrozumieniem mowy lub ma różne poziomy częściowej głuchoty. To oznacza, że coraz więcej osób będzie musiało mieć zapewnioną opiekę różnych specjalistów. Znaczna część będzie musiała mieć zastosowane wzmocnienie odbioru dźwięków z otoczenia za pośrednictwem klasycznych aparatów słuchowych, a coraz więcej będzie potrzebowało leczenia operacyjnego, gdyż aparaty nie dadzą im spodziewanych efektów.
Wyzwaniem na najbliższe lata będzie podjęcie wczesnej profilaktyki wzorem przesiewowych badań słuchu prowadzonych wśród noworodków i w coraz większym zakresie – wśród dzieci rozpoczynających edukację szkolną.
Należy przypomnieć, że wśród nowonarodzonych dzieci 1-2 na 1000 ma poważne uszkodzenie słuchu, zaś wśród 7-latków różne problemy ze słyszeniem ma już co 5-6 dziecko.
Od 2007 r. realizowany jest w Warszawie program badań przesiewowych słuchu u dzieci klas VI, przy czym od 2011 r. program obejmuje również dzieci z klas pierwszych. W sumie programy te objęły do tej pory ok. 97 000 dzieci.
– Badania przesiewowe wśród dzieci pozwalają na zebranie dużej wiedzy o stanie zdrowia małoletnich. Dzięki nim można uchwycić schorzenia w początkowej fazie i skierować ucznia na badania specjalistyczne i leczenie – podkreśliła Hanna Gronkiewicz-Waltz, prezydent Warszawy podczas uroczystego podsumowania 3-letniego „Programu badań przesiewowych słuchu dla uczniów kl. I i VI szkół podstawowych na terenie m.st. Warszawy”, które odbyło się w Szkole Podstawowej nr 225 na Woli. – Warszawa wspiera różne programy skierowane do dzieci – dodała.
Przesiewowe badania słuchu realizowane były – na zlecenie Urzędu Miasta Stołecznego Warszawy – przez Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu we współpracy z Mazowieckim Kuratorium Oświaty oraz Polskim Towarzystwem Naukowym Zaburzeń Słuchu, Głosu i Komunikacji Językowej.
Wieloletnie starania i osiągnięcia zespołu Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu zostały zauważone i docenione w Europie. Zgłoszony i koordynowany przez prof. Henryka Skarżyńskiego, we współpracy z Departamentem Matki i Dziecka w Ministerstwie Zdrowia, temat „Wyrównywanie szans edukacyjnych dzieci z zaburzeniami komunikacyjnymi” został przyjęty jako priorytet z obszaru zdrowia publicznego na czas prezydencji Polski w Radzie Unii Europejskiej. Ówczesny Komisarz europejski ds. zdrowia i ochrony konsumentów w Komisji Europejskiej John Dalli, wyraził duże zadowolenie z wyboru właśnie tego zagadnienia na priorytet prezydencji i zapewnił o swoim poparciu dla promowania i wdrażania programów badań przesiewowych słuchu, wzroku i mowy w całej UE.
– Zaburzenia w sferze komunikacji są istotnym problemem w społeczeństwach europejskich, a zatem wczesne wykrycie wad słuchu, mowy i wzroku jest szczególnie ważne dla stwarzania równych szans na prawidłowy rozwój intelektualny i emocjonalny dzieci. – mówił Komisarz Dalli podczas wizyty w Kajetanach. – Ma to wpływ nie tylko na jakość ich życia, lecz także ma wymiar ekonomiczny, bowiem wczesne wykrycie zaburzeń słuchu 4–5-krotnie zmniejsza koszty ich leczenia obciążające budżet państwa – dodał.
W trakcie półrocznej prezydencji udało się zwrócić uwagę polityków i przedstawicieli instytucji państw członkowskich oraz instytucji unijnych na skalę występowania problemu zaburzeń słuchu, wzroku i mowy wśród dzieci w Europie, na konsekwencje nieleczenia tych zaburzeń, a także wskazać rozwiązania, które pozwalają na ograniczenie występowania tego zjawiska – jako najskuteczniejsze wskazane zostały powszechne programy badań przesiewowych u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Wynikiem prac zespołu IFPS i negocjacji prowadzonych podczas prezydencji, było przyjęcie przez Ministrów Zdrowia wszystkich krajów Unii Europejskiej, podczas posiedzenia Rady EPSCO w dn. 2 grudnia 2011r. w Brukseli, Konkluzji Rady UE nt. wczesnego wykrywania i leczenia zaburzeń komunikacyjnych u dzieci, z uwzględnieniem zastosowania narzędzi e-Zdrowia i innowacyjnych rozwiązań (2011/C 361/04). `Było to kluczowe wydarzenie kończące działania realizowane podczas prezydencji Polski w Radzie UE w zakresie zagadnienia wyrównywania szans dzieci z zaburzeniami komunikacyjnymi, stanowiącego integralną część priorytetu z obszaru zdrowia publicznego. Działania te koordynowane były przez prof. Henryka Skarżyńskiego i realizowane przez zespół Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu we współpracy z Departamentem Matki i Dziecka Ministerstwa Zdrowia.
Wynegocjowana podczas posiedzeń Grupy Roboczej ds. Zdrowia Publicznego, a następnie przyjęta w Brukseli Konkluzja jest dokumentem, który zwraca uwagę społeczną na problem zaburzeń komunikacyjnych oraz ich konsekwencji dla prawidłowego rozwoju intelektualnego i emocjonalnego dzieci, co w następstwie ma wpływ na ich sytuację społeczną i ekonomiczną w życiu dorosłym. Konkluzja zachęca przedstawicieli rządów w krajach członkowskich oraz odpowiednie instytucje do podjęcia działań na rzecz wykrywania i leczenia zaburzeń słuchu, wzroku i mowy u dzieci, m.in. poprzez skuteczne i ekonomicznie uzasadnione programy badań przesiewowych oraz wykorzystanie możliwości, jakie dają nowoczesne technologie i narzędzia e-zdrowia. Podkreśla rolę prewencji, monitorowania, a także aktywnego zaangażowania rodziców, opiekunów i nauczycieli. Konkluzja kładzie także nacisk na wzmocnienie współpracy międzynarodowej w obszarze zaburzeń komunikacyjnych. Zachęca też państwa członkowskie i Komisję Europejską do uwzględnienia tematu zaburzeń komunikacyjnych, w szczególności w odniesieniu do schorzeń wymagających szczególnej koncentracji wiedzy, doświadczenia, zasobów w procesie prac nad Europejskimi Sieciami Referencyjnymi przewidzianymi w Dyrektywie UE w sprawie stosowania praw pacjentów
w transgranicznej opiece zdrowotnej.
– Powszechnie wiadomo, że prawidłowe funkcjonowanie narządów słuchu, wzroku i mowy stanowa podstawę komunikacji społecznej oraz rozwoju współczesnego społeczeństwa informacyjnego – mówił dr Adam Fronczak Wiceminister Zdrowia podczas prezydencji Polski w Radzie UE. – W odniesieniu do dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, zaburzenia w zakresie funkcjonowania narządów zmysłów są jedną z głównych przyczyn rozwoju, trudności w nabywaniu umiejętności językowych oraz w efektywnym komunikowaniu się z otoczeniem. Z uwagi na bardzo dużą skalę problemów zaburzeń słuchu, wzroku i mowy u dzieci w wieku szkolnym – co piąte dziecko ma różnego rodzaju problemy ze słuchem, co trzecie ze wzrokiem, a co czwarte wykazuje zaburzenia artykulacji – należy podejmować działania, które pozwolą wykryć jak najwcześniej wspomniane dysfunkcje oraz wdrożyć wczesna terapię i rehabilitację – dodaje.
Zainicjowana przez Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu współpraca z ekspertami reprezentującymi europejskie środowiska audiologów, otolaryngologów, okulistów, foniatrów i terapeutów mowy została przypieczętowana podpisaniem – z inicjatywy prof. Henryka Skarżyńskiego i w związku z realizacją priorytetu polskiej prezydencji – w Warszawie w dn. 22 czerwca 2011 r. dwóch Europejskich Konsensusów Naukowych. Przyjęcie tych Konsensusów miało miejsce podczas 10. Kongresu Europejskiej Federacji Towarzystw Audiologicznych EFAS, zorganizowanego przez zespół Instytutu. Kongres ten po raz pierwszy odbył się w Polsce. Wzięło w nim udział 870 osób (to rekord w historii europejskich spotkań audiologów).
Pierwszy z Konsensusów pt. „Badania przesiewowe słuchu u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym” został podpisany przez 35 reprezentantów 27 krajów, natomiast drugi konsensus pt. „Badania przesiewowe słuchu, wzroku i mowy u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym” podpisali przedstawiciele w/w środowisk naukowych. To międzynarodowe wsparcie naukowe, w niespotykanej skali i zasięgu, było i jest niezwykle ważne dla kolejnych działań tworzenia programów oraz projektów na skalę europejską i przy wsparciu instytucji państwowych oraz unijnych.
– Było to dla mnie osobiście, ale myślę że również dla nas wszystkich, bardzo ważne wydarzenie o dowód, że my Polacy możemy i umiemy dzielić się z Europą naszymi najlepszymi doświadczeniami – mówiła Ewa Kopacz, ówczesna Minister Zdrowia w czasie polskiej prezydencji, we wstępie do publikacji „Wyrównywanie szans dzieci z zaburzeniami komunikacyjnymi w krajach Europy” wydanej przez IFPS jako podsumowanie Priorytetu polskiej prezydencji w Radzie UE w obszarze zdrowia publicznego – Przyjęcie przez środowiska europejskie Konsensusu Naukowego na temat badań przesiewowych słuchu, wzroku i mowy u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym to bardzo ważne wydarzenie. Ten dokument jest wyjątkowo ważny w kontekście naszej prezydencji. Podczas tego półrocznego okresu będziemy ambasadorem wszystkiego, co dobre wydarzyło się pod kierunkiem Pana Profesora Skarżyńskiego, ale też będziemy chcieli zarazić wszystkich tym, że warto dzieci, szczególnie w wieku przedszkolnym i szkolnym, sprawdzić, a potem skutecznie leczyć – dodała.
Idea badań przesiewowych słuchu u dzieci promowana jest przez zespół Światowego Centrum Słuchu IFPS nie tylko w Europie, ale także w wielu innych krajach i regionach świata. Szczególnie dotyczy to krajów rozwijających się, charakteryzujących się niższym poziomem rozwoju medycyny i profilaktyki, które najwięcej mogą skorzystać z przekazywanej im przez polskich specjalistów z Instytutu wiedzy, doświadczeń oraz najlepszych praktyk.
W wyniku podjętej współpracy pomiędzy IFPS i lokalnymi instytucjami oraz centrami medycznymi, pilotażowe badania przesiewowe słuchu w szkołach zorganizowane zostały również m.in.: w Mołdawii, Rumunii, Syberii Zachodniej, na Ukrainie, w Tadżykistanie, Kirgistanie, Azerbejdżanie, Armenii, a także w Senegalu i Wybrzeżu Kości Słoniowej.
W ciągu ostatnich lat konsekwentnie rozwija się współpraca IFPS z jednostkami medycznymi z krajów Azji Środkowej i Afryki, a w roku 2015 dołączą do tego grona kraje Ameryki Południowej. Dotychczas odbyło się szereg dwustronnych konferencji naukowych, a lekarze – otolaryngolodzy i audiolodzy – z tych krajów mieli możliwość uczestniczenia w konferencjach, szkoleniach i stażach organizowanych w Światowym Centrum Słuchu IFPS w Kajetanach.