Wykład dr Anny Ratuszniak, protetyka słuchu, koordynatora Zespołu Diagnostyki Implantów Słuchowych w Klinice Otorynolaryngochirurgii IFPS

Protezowanie słuchu za pomocą aparatów słuchowych jest rodzajem interwencji medycznej, którą stosuje się wówczas, gdy inne możliwości zostały wyczerpane lub nie przyniosły trwałego, oczekiwanego rezultatu. Jest to również sposób postępowania stosowany u pacjentów, którzy z różnych przyczyn (medycznych i pozamedycznych) nie mogą lub też nie chcą poddać się proponowanym im sposobom terapii. Ostatecznie do protezowania z użyciem aparatów słuchowych skłaniają się osoby, którym niedosłuch zaczyna utrudniać normalne funkcjonowanie.

Podstawowym celem protezowania jest poprawa rozumienia mowy – aparaty mają ułatwić pacjentom komunikację werbalną. Kolejnym jest poprawa czułości słyszenia. W efekcie końcowym ma się to przyczynić do polepszenia komfortu życia pacjenta. Czy te cele można osiągnąć u konkretnego pacjenta? Przy prawidłowo przeprowadzonej diagnostyce i wywiadzie do pewnego stopnia możemy to przewidzieć.

Celem badań diagnostycznych w procesie poprzedzającym protezowanie słuchu jest w pierwszej kolejności określenie progów słyszenia i tym samym stopnia ubytku słuchu. Podstawowym badaniem jest audiometria tonalna. Badanie to wykonuje się u osób dorosłych i u dzieci w takim wieku i na takim etapie rozwoju, kiedy mogą one współpracować ze specjalistą podczas badania (ta współpraca jest niezbędna dla uzyskania wiarygodnego wyniku). W przypadku gdy takiej możliwości nie ma, wykonuje się badanie ABR, czyli badanie elektrofizjologiczne potencjałów wywołanych z pnia mózgu, gdzie na podstawie obecności fali V ocenia się progi słyszenia. Jak podają dane literaturowe, wielkość ubytku słuchu to podstawowy czynnik mówiący o tym, jakie są potrzeby pacjenta w kontekście użytkowania protezy słuchowej, zgodnie z zasadą, że im większy jest ubytek słuchu, tym bardziej konieczne staje się zastosowanie protezy.

Kolejnym bardzo ważnym badaniem diagnostycznym, mającym ogromne znaczenie dla oceny potencjalnych korzyści z protezowania, jest audiometria słowna pozwalająca m.in. na ocenę stopienia dyskryminacji mowy. Im wyższy stopień dyskryminacji mowy, czyli ilość powtórzonych poprawnie słów, uzyskany w badaniu audiometrii słownej, tym większe szanse na skuteczną pomoc aparatu słuchowego nie tylko w odbiorze dźwięków z otoczenia, lecz także, co ważniejsze, w rozumieniu mowy. Dodatkowo podczas diagnostyki protetycy posiłkują się audiometrią impedancyjną do oceny stanu ucha środkowego i innymi zleconymi przez lekarza badaniami. Z doświadczenia jednak wiemy, że to wielkość niedosłuchu jest czynnikiem podstawowym, który warunkuje potrzebę zastosowania protezy.

Dobór aparatu

Na podstawie badań diagnostycznych podejmujemy wstępną decyzję dotyczącą doboru aparatu słuchowego. Należy m.in. rozstrzygnąć, czy protezowanie ma być jednostronne, czy obustronne, czy wykorzystane ma być powietrzne czy kostne przewodnictwo dźwięku, czy  aparat słuchowy ma się komunikować z innymi systemami wspomagającymi słyszenie. Oczywiście, istotne są także możliwości finansowe pacjenta.

Aspektem, który brany jest pod uwagę podczas protezowania, są także indywidualne potrzeby i oczekiwania pacjenta wobec protezowania – a te zależą od wieku, czynników środowiskowych, rodzaju wykonywanej pracy, aktywności społecznej i od otoczenia, w którym funkcjonuje pacjent.  

Kolejnym krokiem procesu protezowania jest wykonanie wkładki usznej (jeśli pacjent będzie użytkownikiem aparatu zausznego) oraz opieka audioprotetyczna.

Protezowanie obuuszne

Czy każdy pacjent obustronnie niedosłyszący powinien nosić dwa aparaty słuchowe? Z całą pewnością można powiedzieć, że z protezowania obustronnego w przypadku obuusznego niedosłuchu płyną określone korzyści. Należą do nich przede wszystkim lepsze możliwości lokalizacji źródła dźwięku i poprawa rozumienia mowy w trudnych warunkach akustycznych.

Dlaczego zatem dzieje się tak, że niektórzy pacjenci z obustronnym ubytkiem słuchu noszą tylko jeden aparat? Wiąże się to najczęściej z pewną blokadą psychologiczną i poczuciem niepełnosprawności, które ciężko jest zaakceptować. Mimo wszystko, w olbrzymiej większości przypadków, z uwagi na znaczące korzyści w przypadku obustronnych niedosłuchów zalecane jest protezowaniu obuuszne.

Trening słuchowy

Kiedy pacjent otrzyma już aparat (aparaty), powinien rozpocząć trening słuchowy stanowiący  ważny element procesu protezowania, nierzadko decydujący o jego końcowym sukcesie. Ponieważ niedosłuch pojawia się najczęściej powoli, układ słuchowy stopniowo odzwyczaja się od dźwięków, zaczynając utrudniać codzienne funkcjonowanie. Po założeniu aparatów dźwięki dostarczane do uszu brzmią inaczej. Na początku mogą męczyć, denerwować, nawet wywoływać ból głowy, dlatego też pacjent potrzebuje czasu i warunków, aby się z nimi oswoić. Ażeby to nastąpiło, potrzebny jest trening słuchowy, w wyniku którego użytkownik aparatu zaczyna rozpoznawać i przyswajać dźwięki oraz akceptować ich normalną głośność. Trening ten może mieć formę zaplanowanych ćwiczeń, jednak najczęściej odbywa się on niejako „przy okazji”. W praktyce zwracamy uwagę na to, aby dawkować ilość dźwięków – rozpoczynamy trening od użytkowania aparatów w spokojnych warunkach akustycznych i wydłużamy stopniowo czas noszenia protezy w ciągu dnia. Taki sposób postępowania pozwala na komfortowe zaadaptowanie się do nowego słyszenia. Czas na to potrzebny jest sprawą indywidualną. 

Należy pamiętać o tym, że efekty treningu słuchowego zależą nie tylko od jakości obsługi audioprotetycznej, lecz także od zaangażowania pacjenta. Musi mieć on świadomość, że poprawa nie nastąpi błyskawicznie, że proces ten wymaga czasu.

Podstawowym wyznacznikiem zysków osiąganych w aparatach słuchowych jest wynik badań przeprowadzanych w polu swobodnym po zaprotezowaniu – audiometrii słownej i audiometrii progowej. Badania te pozwalają na ocenę poprawy zarówno w zakresie czułości słyszenia, jak i rozumienia mowy. Dla zapewnienia odpowiednich korzyści i monitorowania procesu dopasowania aparatów niezbędne są systematyczne badanie słuchu, przeprowadzanie przeglądów technicznych i dopasowania aparatów.

Rodzaje aparatów słuchowych 

Fizjologiczny odbiór dźwięku z otoczenia przez organizm człowieka możliwy jest na drodze przewodnictwa powietrznego i kostnego. Obydwa te sposoby wykorzystywane są w protezowaniu słuchu. Aparaty słuchowe na przewodnictwo powietrzne odbierają dźwięk w postaci fali akustycznej i po odpowiednim przetworzeniu emitują go do przewodu słuchowego nadal w postaci fali akustycznej. Jeśli nie ma przeciwwskazań – zaznaczała dr Ratuszniak – w pierwszej kolejności zalecane jest właśnie korzystanie z aparatów wykorzystujących ten sposób przewodzenia dźwięku. Jeśli natomiast nie ma takiej możliwości, uzasadnione jest w określonych przypadkach zastosowanie aparatów na przewodnictwo kostne. W tego rodzaju protezach fala akustyczna odbierana ze środowiska  zamieniana jest na wibracje przekazywane poprzez aparat do struktur kostnych w obrębie ucha.

W dalszej części wykładu o zaletach i ograniczeniach w stosowaniu różnych rodzajów aparatów słuchowych mówiły: mgr Anna Sztabnicka z Pracowni Dopasowanie Systemów Implantów Słuchowych IFPS i dr n. o zdr. Katarzyna Cywka z Pracowni Doboru Aparatów.