Jednym z priorytetowych działań Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu jest program badań przesiewowych u dzieci w różnym wieku. Zespół Instytutu, we współpracy z licznymi ośrodkami krajowymi, stworzył podwaliny pod programy badań przesiewowych – opracował metody, procedury i urządzenia służące do ich przeprowadzania. Był koordynatorem i realizatorem wielu programów. Na ich podstawie stworzono dwa modele badań przesiewowych – u noworodków oraz u dzieci w wieku wczesnoszkolnym i szkolnym.
Badania przesiewowe słuchu u noworodków
Fundamentem, na którym oparty został nowoczesny system badań przesiewowych był program badań 15 0000 noworodków z grupy ryzyka w 15 ośrodkach neonatologicznych i niemowlęcych w Warszawie. Był on realizowany w latach 1992–1994 pod kierownictwem prof. Marii Góralównej, we współpracy z zespołem Ośrodka Diagnostyczno-Leczniczo-Rehabilitacyjnego „Cochlear Center”, kierowanym przez prof. H. Skarżyńskiego.
W latach 1995–1998, pod kierownictwem prof. H. Skarżyńskiego, realizowano grant zamawiany Ministra Zdrowia „Opracowanie ujednoliconego programu badań przesiewowych noworodków pod kątem występowania wad słuchu”. W ramach programu opracowano metody i procedury badań przesiewowych słuchu u noworodków, a także ich modele – powszechny oraz przeznaczony dla noworodków z grupy ryzyka. Na zakończenie grantu opracowano projekt rozporządzenia Ministra Zdrowia dotyczący badań przesiewowych słuchu u noworodków. W roku 1998 realizatorzy grantu otrzymali nagrodę zespołową Ministra Zdrowia I stopnia.
Kolejna ważna inicjatywa została zrealizowana w latach 1996–1998, kiedy to Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu uczestniczył w europejskim programie „European Concerted Action” AHEAD (Advancement of Hearing Assessment Methods and Devices), którego celem było wypracowanie wspólnego, europejskiego stanowiska dotyczącego badań przesiewowych słuchu u noworodków. W 1998 roku, w Mediolanie, został podpisany konsensus dotyczący powszechnych badań przesiewowych słuchu u noworodków w Europie. Jego sygnatariuszem ze strony polskiej był zespół prof. H. Skarżyńskiego.
W latach 1998–2001, w ramach Rządowego Programu Działań na Rzecz Osób Niepełnosprawnych i Ich Integracji ze Społeczeństwem, finansowanego przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON), w którym wzięło udział kilkadziesiąt ośrodków z całego kraju, upowszechniano i wdrażano badania przesiewowe słuchu. Stworzono również zaplecze diagnostyczne, lecznicze i rehabilitacyjne dla potrzeb przyszłego programu badań przesiewowych.
W ramach badań koordynowanych przez Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu, w których uczestniczyło 70 ośrodków, przebadano ponad 60 000 noworodków i niemowląt. Badania przesiewowe słuchu u dzieci w wieku szkolnym
W 1999 roku zespół Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu, we współpracy z Brigham Young University ze Stanów Zjednoczonych oraz Uniwersytetem im. M. Curie-Skłodowskiej z Lublina, przeprowadził pionierskie badania przesiewowe słuchu w różnych regionach kraju w grupie ponad 6200 dzieci i młodzieży w wieku szkolnym. Badania wykazały, że u co 5 dziecka w wieku 6–18 lat występują problemy ze słuchem.
W ramach realizacji różnych programów (m.in. Ministerstwa Zdrowia – „Program Opieki nad Osobami z Uszkodzeniami Słuchu w Polsce”; Mazowieckiej Regionalnej Kasy Chorych; Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu), przeprowadzonych przez Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu w latach 2000–2006 we współpracy z kilkudziesięcioma ośrodkami z całego kraju, opracowano nowoczesne narzędzia multimedialne służące do badań przesiewowych słuchu. Do korzystania z programu „Słyszę…” przeszkolono ponad 3 500 osób oraz wdrożono badania przesiewowe w wielu ośrodkach. We współpracy z Politechniką Gdańską opracowano wysokospecjalistyczne systemy takie, jak „Słyszę…”, „Widzę…” i „Mówię…”, z którymi dotarto za pośrednictwem Internetu do ok. 16 milionów osób z 62 krajów.
Od 2007 roku w Warszawie realizowany jest program badań przesiewowych słuchu u dzieci z szóstych klas. Od roku 2011 program obejmuje również dzieci z klas pierwszych. W sumie programy te objęły do tej pory ponad 56 000 warszawskich dzieci.
Wstępne analizy uzyskanych wyników badań przesiewowych słuchu wykazały, że odsetek dzieci z nieprawidłowym audiogramem wynosi ponad 10%, a ponad 33% dzieci zgłasza występowanie stałych lub okresowych szumów usznych. Wyniki te potwierdzają wysoki odsetek dzieci z zaburzeniami słuchu. Program spotkał się z bardzo dobrym odbiorem zarówno ze strony grona pedagogicznego, jak i rodziców oraz samych dzieci.
W latach 2008–2011 Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu – we współpracy z Funduszem Składkowym Ubezpieczenia Społecznego Rolników oraz Kasą Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego – realizował badania przesiewowe w ośrodkach wiejskich i małych miastach. W ramach tych programów przebadano blisko 300 000 dzieci.
Odsetek dzieci z nieprawidłowym wynikiem badania przesiewowego słuchu w badanej populacji wyniósł 13,9%, z czego prawie 40% stanowią zaburzenia obustronne. Badania kontrolne zalecono ponad połowie dzieci z tej grupy. Wyniki analizy danych ankietowych zebranych podczas trwania programu wskazują, że ponad 60% rodziców dzieci, u których wynik badania przesiewowego słuchu był nieprawidłowy, nie zauważyło problemów ze słuchem u dziecka, natomiast w grupie dzieci zakwalifikowanych do badań kontrolnych tylko 19% rodziców wskazało w badaniu ankietowym na problemy związane ze słuchem u swoich dzieci.
W roku 2008 zostało opracowane przez Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu – we współpracy z Instytutem Narządów Zmysłów – nowe narzędzie multimedialne wykorzystywane podczas badań przesiewowych. Była to Platforma Badań Zmysłów.
Ponadto wdrożono lokalne programy badań przesiewowych, w ramach środków Ministerstwa Edukacji Narodowej, przy realizacji których współpracowało ok. 500 poradni psychologiczno-pedagogicznych w całym kraju.
W czerwcu 2007 roku zespół Instytutu zorganizował w siedzibie Parlamentu Europejskiego w Brukseli wystawę pt. „SŁYSZĘ–WIDZĘ–MÓWIĘ – podstawą komunikacji i integracji młodego pokolenia Europy”. Wystawie towarzyszył cykl wykładów, a licznym europarlamentarzystom przebadano słuch i wzrok.
Powyższe działania miały na celu zwrócenie uwagi Europejczyków na istotny problem społeczny, jakim są zaburzenia komunikacyjne. Wystawa była wstępem do dalszej działalności na arenie europejskiej. Ponad trzyletnie negocjacje i przygotowania zaowocowały podpisaniem z inicjatywy prof. H. Skarżyńskiego w dniu 22 czerwca 2011 roku Europejskiego Konsensusu Naukowego nt. badań przesiewowych słuchu, wzroku i mowy u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Był on wielkim wsparciem działań podczas trwania polskiej prezydencji oraz ważnym argumentem do przyjęcia „Konkluzji Rady UE w sprawie wczesnego wykrywania i leczenia zaburzeń komunikacyjnych u dzieci, z uwzględnieniem zastosowania narzędzi e-zdrowia i innowacyjnych rozwiązań”. Dzięki tym wszystkim działaniom Polska znajduje się obecnie w światowej czołówce krajów, które realizują badania przesiewowe słuchu u dzieci w różnym wieku.