Neuronalne mechanizmy problematycznego korzystania z pornografii – rola reaktywności na wskazówki nagród erotycznych

Nazwa Projektu: Neuronalne mechanizmy problematycznego korzystania z pornografii – rola reaktywności na wskazówki nagród erotycznych.

Nazwa Programu lub funduszu: Preludium 11 NCN.
Koszty całkowite: 149 900 PLN.
Wartość dofinansowania: 149 900 PLN.
Okres realizacji: 2017 – 2022.

 1. Cel badań / Hipoteza
Dzięki rozwojowi Internetu pornografia stała się łatwo dostępna i popularna. Regularnie (przynajmniej raz na tydzień) korzysta z niej 68% mężczyzn w wieku od 18 do 30 lat (Hald, 2006). Dla większości jest to rozrywka, ale dla niektórych problematyczne zachowania o charakterze nałogowym (Gola i wsp., 2015). W badaniach z użyciem funkcjonalnego rezonansu magnetycznego (fMRI) pokazano, że użytkownicy korzystający nałogowo z pornografii nie różnią sią od przeciętnych użytkowników reaktywnością układu nagrody na bodźce erotyczne, tylko na ich wskazówki (Gola i wsp., 2015a; 2016b; Banca i wsp., 2016; Klucken i wsp., 2016). Wynik ten stawia w zupełnie nowym świetle wagę bodźców warunkowych skojarzonych z nagrodami erotycznymi, co nie było dotychczas przedmiotem badań naukowych.

Celem niniejszego Projektu jest zbadanie roli procesu uczenia się i wygaszania wskazówek (bodźców warunkowych) zapowiadających nagrody erotyczne u użytkowników pornografii. Chcemy również sprawdzić, czy ograniczanie korzystania z pornografii zmniejsza wrażliwości na wskazówki nagród erotycznych.

2. Metoda badawcza
W badaniu z wykorzystaniem funkcjonalnego rezonansu magnetycznego (fMRI) weźmie udział 70 heteroseksualnych mężczyzn w wieku co najmniej 18 lat, którzy korzystają z pornografii w regularny sposób (20) lub problematyczny sposób (50).

Proces uczenia się wskazówek zbadany zostanie z zastosowaniem zmodyfikowanej wersji zadania Incentive Delay Task (IDT) (Sescousse i wsp., 2010; Gola i wsp., 2015a, 2016b). W kolejnych próbach eksperymentalnych każdy z uczestników będzie widział kolejno wskazówkę (jeden z dziewięciu kształtów), po której nastąpi proste zadanie dyskryminacyjne (naciśnięcie prawego lub lewego przycisku w reakcji na strzałkę w prawo lub lewo), a następnie informacja o wygranej nagrodzie. Trzy wskazówki zapowiadają nagrody erotyczne (zdjęcia nagich kobiet), kolejne trzy nagrody pieniężne (kwoty od 1 do 3 PLN, których suma wypłacana jest jako wynagrodzenia na koniec badania), a ostatnie trzy brak nagrody. W przypadku prób erotycznych i pieniężnych nagroda przyznawana będzie po wystarczająco szybkiej (szybszej niż 800 ms) i poprawnej reakcji. Szybkość warunkowania na wskazówki mierzona będzie za pomocą zmian czasów reakcji oraz poprawności w zadaniu dyskryminacyjnym oraz zmian w reaktywności układu nagrody (brzusznego prążkowia) na wskazówki.

Proces wygaszania wskazówek zbadany będzie w drugiej części eksperymentu, w której nauczone wskazówki zmienią swoją wartość predykcyjną. Jedna z trzech nauczonych wskazówek nagród erotycznych zapowiadać będzie nagrodę pieniężną, inna natomiast brak nagrody. Analogiczna zmiana zostanie wprowadzona w przypadku wskazówek pieniężnych, podczas gdy w przypadku dotychczasowych wskazówek braku nagrody, jedna będzie zapowiadała nagrodę erotyczną, druga pieniężną, a trzecia wciąż zwiastować będzie brak nagrody. Skuteczność wygaszania określona zostanie za pomocą analizy zmian w czasach reakcji i poprawności oraz zmian reaktywności układu nagrody w pomiarze fMRI.

Spodziewamy się, że sposób korzystania z pornografii będzie wpływał zarówno na szybkość uczenia się wskazówek nagród erotycznych (szybsze u korzystających z pornografii w problematyczny sposób), jak i szybkość wygaszania (wolniejsze u korzystających z pornografii w problematyczny sposób) i nie będzie wpływał na uczenie się i wygaszanie wskazówek nagród pieniężnych.

Związek częstotliwości oglądania pornografii z wrażliwością na wskazówki nagród erotycznych zbadany zostanie z zastosowaniem pomiaru podłużnego. Uczestnicy korzystający z pornografii w problematyczny sposób podzieleni zostaną na dwie 25-osobowe grupy, z których jedna przez okres 30 dni powstrzymywać się będzie od konsumpcji pornografii, druga od korzystania z ulubionej przekąski, bądź innego produktu spożywczego (kontrola wpływu treningu). Po tym czasie wykonane zostanie ponownie zadanie IDT (z nowymi wskazówkami oraz bodźcami erotycznymi). Spodziewamy się, że odstawienie pornografii na okres 30 dni zmniejszy szybkość uczenia się wskazówek nagród erotycznych oraz zwiększy szybkość ich wygaszania.

3. Wpływ rezultatów
Odpowiedź na postawione w niniejszym Projekcie pytania badawcze dostarczy bardzo istotnych danych dla zrozumienia problemu nałogowego korzystania z pornografii, jak również innych problematycznych zachowań o charakterze nałogowym. Rola wskazówek (bodźców warunkowych) badana była dotychczas głównie w kontekście uzależnień od substancji. Liczba badań dotyczących czynności nałogowych pozostaje niewielka. W obszarze problematycznych zachowań seksualnych na dzień dzisiejszy takich prac nie ma.

Projekt finansowany przez Narodowe Centrum Nauki ze środków budżetu państwa.