Co to jest perlak?
Perlak (cholesteatoma) jest utworzony z mas złuszczającego się naskórka, mas cholesterolowych, zaschniętej wydzieliny i bakterii. Naskórek tworzący perlak jest produkowany na podobnej zasadzie jak złuszczający się naskórek skóry. W normalnych warunkach naskórek taki pokrywa skórę przewodu słuchowego zewnętrznego i od zewnątrz błonę bębenkową. Jednak jeżeli dostanie się on do ucha środkowego (np. w wyniku stanów zapalnych z przerwaniem ciągłości błony bębenkowej), to narasta i złuszcza się do wewnątrz i mając tam ograniczoną przestrzeń, tworzy zbite, biało-szare (perłowe) masy, powodujące poprzez swój odśrodkowy wzrost niszczenie okolicznej tkanki kostnej i kosteczek słuchowych.

Co to jest ziarnina i polipy?
Ziarnina to żywoczerwona, krwawiąca przy oczyszczaniu ucha tkanka rozwijająca się na podłożu zmian zapalnych. W niektórych przypadkach masy ziarniny są tak duże, że tworzą polipy uszne.

Jak rozpoznaje się przewlekłe perlakowe zapalenie ucha środkowego?
Zapalenie ucha z perlakiem można podejrzewać na podstawie wywiadu (powtarzające się wycieki z ucha, słabo reagujące na leczenie farmakologiczne, najczęściej z towarzyszącym niedosłuchem, postępującym w miarę powtarzania wycieków). W badaniu otoskopowym najczęściej stwierdza się zmiany pozapalne w postaci destrukcji błony bębenkowej, kosteczek słuchowych i niekiedy kości skroniowej. Często ucho jest wilgotne, a podczas jego czyszczenia za pomocą ssaka wraz z wydzieliną odsysa się nagromadzone masy naskórka i często ziarniny. Niekiedy w celu określenia rozległości zmian zapalnych konieczne jest wykonanie badań obrazowych kości skroniowej i tkanek otaczających w postaci zdjęcia RTG, tomografii komputerowej (CT, TK) czy badania rezonansem magnetycznym (MRI). Niestety nawet przy tak zaawansowanej diagnostyce bardzo trudno jest przed operacją szczegółowo określić zakres zabiegu. Ostateczna weryfikacja jest śródoperacyjna i często dopiero wtedy otochirurg, w oparciu o stwierdzane zmiany patologiczne, podejmuje decyzję o rozległości zabiegu operacyjnego. W związku z powyższym przed operacją lekarz najczęściej określa maksymalny przewidywany zakres zabiegu oraz ewentualne, przewidywane modyfikacje.

Na czym polega leczenie zaawansowanych zmian zapalnych ucha środkowego?
Zabiegi operacyjne w takich przypadkach polegają na usunięciu wszystkich chorych tkanek z przestrzeni ucha środkowego i wyrostka sutkowatego (znajdującego się z tyłu za małżowiną uszną). Usuwa się perlaka, ziarninę, polipy oraz, zwykle już w dużym stopniu zniszczone przez stany zapalne, kosteczki słuchowe: młoteczek i kowadełko. Priorytetem przy tego typu zabiegach jest usunięcie z ucha stanu zapalnego i zapobiegnięcie wystąpieniu groźnych powikłań. Stan słuchu stawiany jest na dalszym miejscu, jednak jeżeli jest to możliwe, to jednocześnie wykonuje się operację tympanoplastyczną (rekonstrukcję układu przewodzącego ucha tzn. błony bębenkowej i kosteczek słuchowych) poprawiającą słuch. W pozostałych przypadkach zabieg poprawiający słuch wykonuje się po całkowitym wygojeniu ucha (po około 6 miesiącach).

Jakie mogą być konsekwencje nieleczenia perlakowego zapalenia ucha?
Perlaki mają charakter postępujący. Najczęściej wtórne zakażenie bakteryjne rosnących w uchu mas naskórkowych powoduje ropne, często cuchnące, nie poddające się leczeniu zachowawczemu wycieki z ucha. Pogłębia to postępującą destrukcję okolicznych tkanek, w tym kości skroniowej (możliwe zapalenie części skalistej kości skroniowej) i kosteczek słuchowych – czemu towarzyszy pogłębiający się niedosłuch, a nawet całkowita głuchota (w wyniku zajęcia procesem chorobowym ucha wewnętrznego). W niektórych przypadkach może dojść do odsłonięcia opony mózgowej (ropień zewnątrzoponowy) i przejścia stanu zapalnego na opony (zapalenie opon mózgowych) lub do wnętrza czaszki (ropień podtwardówkowy, ropień mózgu lub móżdżku). Może także dojść do zniszczenia kanału kostnego i uszkodzenia zawartego w nim nerwu twarzowego (upośledzenie ruchów mięśni połowy twarzy), powikłań ze strony błędnika (zapalenie błędnika z zawrotami głowy), a także zakrzepowego zapalenia zatoki esowatej. Niektóre z wyżej wymienionych powikłań mogą być groźne nie tylko dla zdrowia, lecz także dla życia chorego. Na czym polega operacja radykalna i jej modyfikacje? Po wykonaniu cięcia za małżowiną uszną odsłania się powierzchnię kości i za pomocą specjalnych frez otwiera się kolejno przestrzenie wyrostka sutkowatego i ucha środkowego, usuwając z nich perlaka, ziarninę oraz wszystkie chore tkanki wraz z pozostałościami kosteczek słuchowych, tworząc z wszystkich otwieranych przestrzeni jedną jamę, łatwą do oczyszczania i kontroli przez przewód słuchowy zewnętrzny. Następnie zamyka się w uchu ujście trąbki słuchowej w celu zapobiegnięcia przedostawaniu się infekcji z nosogardła oraz, po włożeniu opatrunku do ucha, zakłada się szwy na ranę za małżowiną uszną i opatrunek zewnętrzny. Obecnie rzadko wykonuje się wyżej wymienioną operację, a dominują głównie jej modyfikacje (np. operacja radykalna zmodyfikowana, PAAM), które polegają głównie na niezamykaniu ujścia trąbki słuchowej i pozostawianiu przetrwałych elementów układu kosteczek słuchowych oraz pewnych elementów morfologicznych kości skroniowej, pod kątem wykonania rekonstrukcji układu przewodzącego ucha środkowego (operacji poprawiającej słuch).

Jaki typ znieczulenia jest stosowany podczas tego typu operacji?
Zabiegi tego typu wykonywane są z reguły w znieczuleniu ogólnym (tzw. narkozie). Zapewnia ono bezpieczeństwo pacjenta oraz komfort chirurgowi. W wyjątkowych przypadkach możliwe jest stosowanie znieczulenia miejscowego, jednak należy je ograniczać do sytuacji, gdy jedynie ono jest dopuszczalne z powodów medycznych. Po operacji pacjenci czasami wymagają niewielkich dawek leków przeciwbólowych.

Czy po operacjach usuwania perlaka możliwe są powikłania?
W medycynie nie jest możliwe udzielenie gwarancji skuteczności zastosowanej terapii. Możliwe komplikacje operacji należy podzielić na ogólne oraz chirurgiczne. Ogólne wiążą się z infekcjami, znieczuleniem, podawanymi lekami, unieruchomieniem, chorobami współistniejącymi i in. O szczegółowe informacje pozwalające zmniejszyć ryzyko tych komplikacji zostaną Państwo zapytani przez lekarza odpowiedzialnego za bezpieczny przebieg znieczulenia (anestezjologa). Wymagane także będzie wykonanie kilku badań dodatkowych, takich jak: oznaczenie grupy krwi z czynnikiem Rh, morfologii i badań biochemicznych krwi, badań układu krzepnięcia, badania ogólnego moczu czy innych.

Powikłania otochirurgiczne obejmują: złe gojenie rany pooperacyjnej z przewlekłym procesem zapalnym, bliznowacenie w miejscu cięcia skórnego i zwężanie się przewodu słuchowego zewnętrznego, pogłębienie niedosłuchu lub całkowita głuchota operowanego ucha, długotrwałe zawroty głowy i zaburzenia równowagi, uszkodzenie nerwu twarzowego, co prowadzi do porażenia mięśni twarzy po stronie operowanej, uszkodzenie struny bębenkowej, co objawia się zaburzeniami czucia smaku na języku po stronie operowanej. Wymienione powyżej powikłania są bardzo rzadkie, a ich ilość zależy od doświadczenia zespołu operacyjnego.

Jak wygląda okres pooperacyjny?
Po zabiegu najtrudniejsze są pierwsze godziny po narkozie. Mogą pojawić się zawroty głowy i nudności, ustępujące najczęściej w ciągu pierwszej doby. Czas pobytu w szpitalu wynosi zwykle 7-10 dni po operacji. Po tym okresie z rany za małżowiną uszną zdejmowane są szwy. Pozostający w uchu opatrunek jest co kilka dni wymieniany, a następnie usuwany całkowicie. Badania kontrolne wykonywane są w różnych odstępach czasu, w zależności od tempa gojenia. Po wygojeniu, co następuje najczęściej w kilka tygodni od operacji, wykonuje się badania słuchu.

Jakie są zalecenia po tego typu operacjach?
We wczesnym okresie pooperacyjnym zaleca się prowadzenie oszczędnego trybu życia i unikanie wysiłku fizycznego. Ze względu na możliwość wystąpienia zawrotów głowy, w bezpośrednim okresie pooperacyjnym nie zaleca się prowadzenia pojazdów mechanicznych czy wykonywania pracy na wysokościach. Nie powinno się moczyć ucha operowanego. Po operacji wskazana jest okresowa kontrola. Jeżeli po wygojeniu planowano operację poprawiającą słuch, to zabieg ten przeprowadza się najczęściej po upływie około 6 miesięcy od pierwszej.