Skąd się bierze wysięk za błoną bębenkową?
Podczas infekcji górnych dróg oddechowych w krótkim czasie stan zapalny z nosogardła przenosi się na trąbki słuchowe, a następnie do ucha środkowego. Podobnie jak wysięk w nosie (katar), wyściółka jamy bębenkowej będąca w stanie zapalnym produkuje wydzielinę, która zalewa ucho środkowe, powodując mniej lub bardziej zauważalny niedosłuch. Po infekcji wydzielina ta powinna zostać usunięta poprzez trąbkę słuchową oraz procesy wchłaniania. U niektórych ludzi (głównie dzieci) mechanizmy ewakuacji płynu wysiękowego są na tyle nieskuteczne, że pozostaje on w uszach pomimo ustąpienia infekcji. W przypadku występowania nawracających zmian wysiękowych u dorosłych zalecana jest dokładna ocena nosogardła, gdyż mogą tam rozwijać się groźne zmiany patologiczne, których pierwszym objawem jest długotrwały wysięk w uchu.

Jak można potwierdzić występowanie wysiękowego zapalenia uszu?
Potwierdzenie występowania zmian wysiękowych powinno być oparte na wynikach wywiadu, dokładnego badania otoskopowego (najlepiej przy użyciu wideootoskopu lub mikroskopu diagnostycznego) oraz badań audiometrycznych – audiometrii tonalnej obrazującej poziom niedosłuchu (wielkość tzw. rezerwy ślimakowej) i audiometrii impedancyjnej potwierdzającej patologiczny stan ucha środkowego (płaskie krzywe tympanogramów).

Czy są czynniki predysponujące do występowania płynu wysiękowego w uszach?
Jednym z czynników predysponujących do występowania zmian wysiękowych jest przerost migdałka gardłowego. Powiększony migdałek gardłowy upośledza drożność nosogardła, co objawia się zaburzeniami w oddychaniu przez nos. Dziecko oddycha przez usta, co powoduje, że wdycha ono suche i zimne powietrze (w jamie nosa powietrze jest nawilżane i ogrzewane), przez co łatwiej dochodzi do infekcji w obrębie górnych dróg oddechowych. Powiększony migdałek gardłowy uciska także znajdujące się w pobliżu ujścia trąbek słuchowych. Ich zamknięcie powoduje blokadę naturalnej drogi upowietrznienia jam bębenkowych oraz ewakuacji powstającej tam wydzieliny. Kolejnymi czynnikami predysponującymi są: występowanie zmian alergicznych, rozszczep wargi i podniebienia, zespół Downa.

Jakie są następstwa długotrwałego zalegania płynu wysiękowego w uszach?
Płyn wysiękowy długotrwale zalegający w jamie bębenkowej ulega zagęszczeniu (ma konsystencję gęstego kiślu) i może powodować powstanie zrostów łącznotkankowych unieruchamiających łańcuch kosteczek słuchowych oraz powolne niszczenie błony bębenkowej poprzez jej nadmierne rozciąganie i destrukcję włókien sprężystych. Może także doprowadzić do perforacji błony bębenkowej i tym samym dać drogę do wrastania naskórka do jamy bębenkowej – tworzenie tzw. perlaka (masy złogów naskórkowych ulegających łatwemu zakażeniu i powodujących niszczenie kosteczek słuchowych i otaczających je struktur). Wszystkie te stany negatywnie odbijają się na poziomie słuchu chorego.

Jakie są możliwości leczenia wysiękowego zapalenia uszu?
W przypadku stwierdzenia przez otolaryngologa zmian wysiękowych w uchu środkowym (przewlekłe wysiękowe zapalenie ucha środkowego, łac. otitis media secretoria) zalecane jest leczenie farmakologiczne. Stosuje się leki przeciwzapalne, przeciwobrzękowe, mukolityczne czy przeciwalergiczne, a w uzasadnionych przypadkach antybiotykoterapię. Stosuje się także przedmuchiwanie trąbek słuchowych (np. tzw. balonem Politzera), ale zabiegi te nie powinny być stosowane dłużej niż kilkanaście dni. W wypadku, gdy leczenie to nie przynosi pożądanego rezultatu w postaci przywrócenia drożności trąbek słuchowych, upowietrznienia ucha środkowego i ewakuacji płynu wysiękowego, należy rozważyć leczenie operacyjne, wykonanie zabiegu tympanopunkcji lub drenażu jam bębenkowych.

Co to jest tympanopunkcja?
Tympanopunkcja to zabieg polegający na nakłuciu błony bębenkowej w celu usunięcia płynu wysiękowego zalegającego w jamie bębenkowej. Czasem wykonuje się nacięcie błony bębenkowej, co nazywane jest paracentezą. W zależności od wielkości wytworzonego w błonie bębenkowej otworu zamyka się on w ciągu kilku, kilkunastu godzin (po tympanopunkcji) do kilku, kilkunastu dni (po paracentezie).

Na czym polega drenaż jamy bębenkowej?
Zabieg ten polega na wykonaniu niewielkiego nacięcia błony bębenkowej i usunięciu za pomocą bardzo cienkich rurek (ssaków) zalegającej za błoną bębenkową wydzieliny (najczęściej przepłukuje się także jamę bębenkową odpowiednimi lekami). Następnie w celu utrwalenia efektu słuchowego oraz lepszego upowietrznienia jamy bębenkowej zakłada się do błony drenik wentylacyjny. Zabieg ten jest wykonywany przez przewód słuchowy zewnętrzny.

Jak wygląda dren wentylacyjny?
Dreny wentylacyjne swym kształtem najczęściej przypominają maleńką (kilkumilimetrową) szpulkę na nici. Szpulka ta jest tak umieszczana w błonie bębenkowej, że jeden jej kołnierzyk leży pod, a drugi nad powierzchnią błony. Przez otwór w drenie wyrównywane są ciśnienia po obu stronach błony oraz możliwe jest stałe usuwanie tworzącego się w jamie bębenkowej wysięku. Stosowane są różne typy drenów wentylacyjnych w zależności od nasilenia zmian chorobowych w uchu. Dreny są wykonywane z różnych materiałów, najczęściej z tworzywa sztucznego (teflon, silikon), rzadziej z metalu.

Jaki typ znieczulenia jest stosowany podczas tympanopunkcji lub drenażu?
Możliwe jest stosowanie zarówno znieczulenia miejscowego, jak i ogólnego. U dzieci zabiegi tego typu wykonywane są z reguły w znieczuleniu ogólnym (tzw. narkozie). Zapewnia ono bezpieczeństwo małego pacjenta oraz oszczędza dziecku wielu stresów i urazów emocjonalnych związanych z leczeniem i personelem medycznym. U dorosłych najczęściej wybierane jest znieczulenie miejscowe. Po operacji pacjenci wymagają czasami niewielkich dawek leków przeciwbólowych podawanych doustnie lub w postaci czopków doodbytniczych.

Czy możliwe są powikłania po drenażu jamy bębenkowej?
W medycynie nie jest możliwe udzielenie gwarancji skuteczności zastosowanej terapii. Możliwe komplikacje operacji należy podzielić na ogólne oraz chirurgiczne. Ogólne wiążą się z infekcjami, znieczuleniem, podawanymi lekami, unieruchomieniem i in. Jeżeli zabieg będzie wykonywany w znieczuleniu ogólnym, to o szczegółowe informacje pozwalające zmniejszyć ryzyko komplikacji z tym związanych zostaną Państwo zapytani przez lekarza odpowiedzialnego za bezpieczny przebieg znieczulenia (anestezjologa). Wymagane będzie także wykonanie kilku badań dodatkowych, takich jak: oznaczenie grupy krwi z czynnikiem Rh, morfologii i badań biochemicznych krwi, badań układu krzepnięcia, badania ogólnego moczu czy innych. Powikłania chirurgiczne obejmują: perforację błony bębenkowej, brak poprawy słuchu, uszkodzenie struktur ucha środkowego (głównie łańcucha kosteczek słuchowych). Wymienione powikłania są bardzo rzadkie, a ich ilość zależy od doświadczenia zespołu operacyjnego.

Jak wygląda okres pooperacyjny? 
Jeżeli drenaż był wykonywany w znieczuleniu ogólnym, to po zabiegu najtrudniejsze są pierwsze godziny. We wczesnym okresie po operacji (pierwsze 2-3 godziny) nie można pić ani jeść. Po kilkugodzinnej obserwacji pacjent najczęściej może jeszcze tego samego dnia opuścić szpital (w przypadku dodatkowego wykonania adenotomii pacjent wymaga nadzoru medycznego w pierwszej dobie po zabiegu, co wiąże się najczęściej z pozostaniem w szpitalu do następnego dnia). Zalecane jest także unikanie wysiłku fizycznego przez okres kilku dni po zabiegu. W przypadku zastosowania znieczulenia miejscowego pacjent praktycznie bezpośrednio po zabiegu może iść do domu.

Czy pacjent odczuwa, że ma założone dreny wentylacyjne?
Dreny są na tyle małe i lekkie, że pacjent ich nie wyczuwa.

Co się dzieje z założonymi do uszu drenami?
Większość drenów wentylacyjnych wypada samoistnie zwykle po kilku miesiącach (najczęściej są one znajdowane podczas kolejnej wizyty kontrolnej u otolaryngologa w woskowinie leżącej w przewodzie słuchowym, mogą także wypaść na zewnątrz przewodu słuchowego). Są typy drenów zakładanych nawet na kilka lat i z reguły wymagają one usunięcia przez specjalistę.

Czy można moczyć uszy po drenażu jam bębenkowych?
Z drenami wentylacyjnymi można normalnie żyć. Można myć głowę, a nawet pływać. W przypadku obaw co do czystości wody w zbiorniku oraz u osób wrażliwych proponuje się zabezpieczenie uszu przez specjalne stopery dla pływaków lub watkę nasączoną kremem. Jedyne ograniczenie to fakt, że z drenami wentylacyjnymi nie można nurkować, gdyż duże ciśnienie wody spowoduje zalanie jamy bębenkowej poprzez otwór w drenie, co może wywołać zawroty głowy, a nawet doprowadzić do urazu ciśnieniowego ucha wewnętrznego.