Lipiec to miesiąc, na który przypadają najważniejsze w historii Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu rocznice. W 2016 roku, w którym obchodzimy jubileusz 20-lecia Instytutu oraz 25 – lecia programu leczenia głuchoty – nabierają one szczególnego znaczenia.
24 lata temu, 16 lipca 1992 roku, prof. Henryk Skarżyński jako pierwszy w Polsce wszczepił osobie niesłyszącej implant ślimakowy. Dzień później, 17 lipca, taką operację wykonał u pierwszego w Polsce dziecka. Przeprowadzając te pionierskie operacje, prof. Skarżyński otworzył nowy rozdział o historii otochirurgii.
Pionierska w Polsce operacja wszczepienia implantu ślimakowego osobie niesłyszącej, przeprowadzona w 1992 r. przez prof. Henryka Skarżyńskiego, dała szansę i nadzieję tysiącom niesłyszących pacjentów w naszym kraju. W dniu operacji w szpitalu pojawiło się 7 stacji telewizyjnych i rzesza dziennikarzy. Wywołało to ogromne zdziwienie. Informacja o pionierskich operacjach przykazywane są zwykle po ich zakończeniu. Tymczasem prof. Skarżyński poinformował media o planowanym zabiegu już tydzień wcześniej. Było to aktem niebywałej odwagi, dowodem rzetelnego przygotowania, a także społecznego zaufania, jak do dziś jeszcze podkreślają przedstawiciele mediów, którzy 24 lata temu byli świadkami tego przełomowego w medycynie wydarzeniu.
– Dziś wielu już nie pamięta tej pracy, tego wysiłku, tego ryzyka. Przygotowania do pierwszej operacji wszczepienia implantu osobie niesłyszącej, trwały dwa lata. Moją powinnością jest przypomnieć nazwiska tych, którzy mi uwierzyli i wsparli mnie w tym niełatwym czasie, ofiarnie włączając się w program leczenia głuchoty w Polsce – wspomina prof. Henryk Skarżyński – Jego realizowanie nie byłoby możliwe, gdyby nie wsparcie takich osób jak ks. bp Alojzy Orszulik – wtedy zastępca sekretarza Episkopatu Polski, prof. Wiesław Chrzanowski – Marszałek Sejmu, prof. Andrzej Stelmachowski – Marszałek Senatu, prof. Zofia Kuratowska – przewodnicząca Społecznej Fundacji Solidarności. Pośrednio i bezpośrednio program był wspierany przez moich przyjaciół – prezydium naszej Rady Fundacji: prof. Stefana Krusia i prof. Grzegorza Opolskiego, prof. Janusza Cianciarę prof. Waleriana Staszkiewicza, prof. Janusza Piekarczyka, mgr Romana Chojnowskiego, mgr Jolantę Herman, dr. Stanisława Wójcikiewicza, prof. Jarosława Deszczyńskiego, dr Waldemara Mysiaka, Elwirę Ludwikowską i pozostałych członków Fundacji. Bezpośrednio w realizację programu włączyli się naukowcy i specjaliści z obszaru medycyny: doc. Maria Góralówna, dr Anna Geremek-Samsonowicz, dr Małgorzata Mueller-Malesińska, dr Joanna Szuchnik, inż. Jadwiga Hoffman oraz audioprotetyk Andrzej Herszhorn.
Po operacji w 1992 roku r ruszył w Polsce program leczenia głuchoty za pomocą implantów ślimakowych. Właśnie na potrzeby tego programu z inicjatywy prof. Henryka Skarżyńskiego powstał pierwszy w Polsce i drugi w Europie Ośrodek Diagnostyczno-Leczniczo-Rehabilitacyjny dla Osób Niesłyszących i Niedosłyszących „Cochlear Center”, który miał zapewnić pacjentom kompleksową opiekę. Ośrodek uroczyście otworzyła Premier RP Hanna Suchocka w dniu 14 lipca 1993 roku. W otwarciu wzięli udział m.in. Minister Jerzy Koźmiński, biskup Alojzy Orszulik, Bohdan Jastrzębski − Wojewoda Warszawski, Minister Grażyna Andrzejewska-Sroczyńska – pełnomocnik rządu ds. osób niepełnosprawnych.
Na tydzień przed otwarciem „Cochlear Center” ośrodek odwiedziła żona Prezydenta Francji Danielle Mitterrand. Prowadzona przez nią Fundacja przekazała nowej placówce mikroskop operacyjny.
− Pamiętam wielkie niedowierzanie całej delegacji towarzyszącej pani Danielle Mitterrand i ich pytania, czy jesteśmy pewni, że uda się nam ten ośrodek otworzyć już za kilka dni – wspomina prof. Skarżyński. − Gotowy był bowiem tylko hol i jeden gabinet, w którym ustawiliśmy bardzo nowoczesny mikroskop operacyjny. Niewiele osób z zewnątrz wiedziało, że pracowaliśmy całe dni i noce niemal bez snu. Ale zdążyliśmy! – dodaje z dumą prof. Henryk Skarżyński.
Otwarcie Ośrodka było ogromnym sukcesem. W tamtych latach powstanie placówki o takim znaczeniu międzynarodowym, było możliwe dzięki otwarciu się Polski na świat, na nowe rozwiązania, na nowe potrzeby. Już po kilku tygodniach działania w ośrodku tym przyjmowano kilkudziesięciu pacjentów dziennie, wykonywano ok. 200 specjalistycznych badań. To była jednak tylko kropla w morzu potrzeb. Od początku swojego istnienia „Cochlear Center” prowadził też działalność naukową. Dwa miesiące od jego otwarcia odbyła się w Polsce I Międzynarodowa Konferencja Naukowa Implantów Ślimakowych.
Dziesięć lat po wszczepieniu pierwszego w Polsce implantu ślimakowego osobie całkowicie niesłyszącej prof. Henryk Skarżyński podjął się przełamania kolejnej bariery – podjął się leczenia pacjentów z częściową głuchotą. 12 lipca 2002 roku prof. Henryk Skarżyński przeprowadził pierwszą w świecie operację wszczepienia implantu ślimakowego osobie dorosłej z częściową głuchotą. Tym samym rozpoczął się nowy Program Leczenia Częściowej Głuchoty.
W środowisku medycznym uważano, iż wszczepienie elektrody implantu do ucha wewnętrznego musi oznaczać nieodwracalne zniszczenie istniejących resztek słuchu. Sądzono, że właśnie z tego powodu niemożliwe jest leczenie osób z częściową głuchotą. Implantowanie zniszczyłoby, bowiem tę część ślimaka (odpowiedzialną za odbiór niskich tonów), która pracuje prawidłowo, a tym samym pozbawiło pacjenta resztek istniejącego słuchu. Dopiero opracowana przez prof. Skarżyńskiego technika chirurgiczna dojścia do ucha wewnętrznego przez okienko okrągłe z zastosowaniem odpowiednio elastycznej elektrody okazała się skuteczną metodą, pozwalającą na zachowanie słuchu w zakresie niskich częstotliwości. Istniała także obawa, czy dojdzie do integracji informacji uzyskiwanych przez ośrodki słuchowe centralnego układu nerwowego na drodze jednoczesnego elektrycznego oraz akustycznego pobudzenia receptora słuchu w tym samym uchu. W otologii dominował pogląd, że połączenie tych dwóch rodzajów słuchu jest niewykonalne. Jednak dzięki zastosowaniu przez inżynierów klinicznych Instytutu specjalnej procedury ustawienia procesora mowy taka integracja okazała się możliwa. Ta pionierska operacja wykonywana przez prof. Skarżyńskiego była na żywo transmitowana przez internet. Obserwowały ją tysiące specjalistów z całego świata.
− Pierwszą pacjentką była studentka psychologii, która rozumiała doskonale, co oznacza i na czym polega cały proces. Bez odpowiedniego nastawienia pacjentki trudno byłoby się zdecydować na taką operację. Kasia słyszała dźwięki w obszarze niskich częstotliwości, natomiast średnich i wysokich nie – wspomina prof. Skarżyński. – Po serii badań, które mogliśmy wówczas wykonać, zdecydowałem, że spróbuje – po raz pierwszy w świecie – nie tylko przeprowadzić tę operację, lecz także pokazać jej przebieg online – mówi prof. Skarżyński.
Do roku 2002 operacje wszczepienia implantu ślimakowego wykonywane były tylko w przypadku głębokiego uszkodzenia słuchu oraz całkowitej głuchoty. Poza możliwościami skutecznego leczenia znajdowała się wciąż znaczna grupa pacjentów z tzw. częściową głuchotą.
Kiedy 25 lat temu prof. Henryk Skarżyński rozpoczynał przygotowania do wdrożenia w Polsce programu implantów ślimakowych, nie mógł nawet marzyć, że w przyszłości stworzy w nauce światowej tzw. „polską szkołę otochirurgii” w leczeniu częściowej głuchoty. Impulsem do pracy stał się dla niego wyjazd w 1988 do Paryża na I Kongres Europejskich Towarzystw Otolaryngologicznych (EUFOS). Reprezentował on Polskę w Europejskim Okrągłym Stole Regionalnym, w którym uczestniczyli także przedstawiciele byłej Czechosłowacji, byłej NRD i Węgier. Dzisiaj młodzi lekarze i naukowcy ze wszystkich kontynentów kształcą się podczas rozlicznych kursów, warsztatów, seminariów i konferencji w kierowanym przez prof. Skarżyńskiego Światowym Centrum Słuchu.
– Promując od lat „polską szkołę otochirurgii”, staliśmy się ośrodkiem zajmującym liczącą się pozycję w światowej nauce – mówi prof. Skarżyński – To zadecydowało, że międzynarodowe gremia naukowe właśnie nam powierzyły organizację aż kilku najważniejszych wydarzeń. Najbliższym z nich jest pierwszy światowy kongres na temat szumów usznych (1st World Tinnitus Congress), na który do Warszawy wybiera się ponad dwa tysiące wybitnych specjalistów ze wszystkich kontynentów. Honorowy patronat nad tym wydarzeniem objął Prezydent RP, Andrzej Duda. W przyszłym roku będziemy także organizatorem spotkania XXV International Evoked Response Audiometry Study Group (IERASG), istniejącego od 1968 roku elitarnego towarzystwa naukowego specjalistów zajmujących się słuchowymi potencjałami wywołanymi, afiliowanym przy Międzynarodowym Towarzystwie Audiologii. W kolejnych latach czekają nas następne wydarzenia naukowe. W 2019 roku odbędzie się zorganizowany przez Instytut II World Congress of Otology. Do roku 2020 nie jest wcale tak daleko jak się wydaje. Już zatem zaczynamy pierwsze przygotowania do XXXIV World Congress of Audiology, który ma się odbyć w Warszawie – wylicza z dumą prof. Skarżyński.
Obecnie, w dziedzinie implantologii otolaryngologicznej placówka w Kajetanach jest niekwestionowanym liderem na świecie pod względem liczby wykonywanych operacji poprawiających słuch (rocznie ok 15 000 procedur). Pod opieką specjalistów ze Światowego Centrum Słuchu pozostaje obecnie blisko 5 tys. użytkowników implantów słuchowych.