Pożegnanie prof. Wandy Mitkiewicz- Bochenek

W dniu 14 stycznia 2021 r. odeszła prof. Wanda Mitkiewicz-Bochenek, profesor nauk medycznych, wybitny otolaryngolog i audiolog, wieloletni pracownik Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego – nestorka polskich otolaryngologów i audiologów, osoba o niekwestionowanym autorytecie, uczona o ogromnych zasługach dla rozwoju polskiej medycyny klinicznej i badań elektrofizjologicznych słuchu.

Prof. Wanda Mitkiewicz-Bochenek

Prof. Wanda Mitkiewicz-Bochenek w ciągu długiego życia zapisała piękną kartę osiągnięć, a Jej postawa życiowa może być wzorem do naśladowania dla kolejnych pokoleń. W okresie wojny i okupacji dawała przykład odwagi i patriotyzmu. W trudnym okresie powojennym pracowała z oddaniem w odbudowującej się służbie zdrowia, zdobywając w kolejnych latach wszystkie szczeble kariery zawodowej i naukowej – od lekarza aż do profesora zwyczajnego nauk medycznych. Godnie reprezentowała naukę polską w międzynarodowym środowisku naukowym.

Prof. Wanda Bochenek przyszła na świat 10 marca 1923 roku w Siennicy k. Mińska Mazowieckiego, w rodzinie lekarskiej Mitkiewiczów. W roku 1926 rodzina państwa Mitkiewiczów przeniosła się do Warszawy, kupując dom na osiedlu lekarskim przy ul. Filtrowej. Tutaj, jak się okazało, miała spędzić resztę swego życia. W okresie szkolnym zainteresowania prof. W. Bochanek  kierowały się w stronę nauk humanistycznych. Miała wybitne zdolności językowe. Wbrew sugestiom rodziców nie myślała o karierze medycznej, lecz o studiach w zakresie romanistyki.

Wybuch wojny zmienił radykalnie życie prof. W. Bochenek, tak jak losy całego Jej pokolenia – „Pokolenia Kolumbów”. Siedemnastoletnia Wanda zdała maturę i zaczęła studiować romanistykę na tajnym uniwersytecie. Jednocześnie, wraz z grupą rówieśników, nawiązała kontakt z tworzącą się organizacją polskiego państwa podziemnego. Jak wiele dziewcząt, rozpoczęła pracę konspiracyjną jako łączniczka, lecz kierownictwo organizacji uznało że w walczącym podziemiu najbardziej potrzebne będą sanitariuszki. Wanda rozpoczęła więc studia w szkole pielęgniarskiej i to zdecydowało o całym dalszym jej życiu i karierze zawodowej.

W czasie Powstania Warszawskiego, prof. W. Bochenek, już dyplomowana pielęgniarka, pracuje w Sanitariacie Okręgu Warszawskiego AK „Bakcyl”. Obszar działania powstańczego szpitala obejmuje Mokotów i Południowe Śródmieście. Wanda dociera do miejsc gdzie toczą się walki, udziela pierwszej pomocy i transportuje rannych do polowego szpitala  Sanitariuszki wędrują przejściami podziemnymi i kanałami w skrajnie niebezpiecznych warunkach. Po upadku powstania Wanda bierze udział w ewakuacji chorych i rannych do tymczasowego szpitala w Milanówku. Niestety, sama również ulega zakażeniu i musi być operowana. Warunki w szpitalu urągają zasadom higieny, lecz młodej sanitariuszce udaje się przeżyć i dość szybko wrócić do zdrowia.

Koniec wojny zastaje rodzinę prof. W. Bochenek w Podkowie Leśnej, lecz gdy tylko pojawia się możliwość wracają do Warszawy. Mieszkają w zrujnowanym domu na Filtrowej, który remontują własnym kosztem, sprzedając część nieruchomości. Prof. W. Bochenek rozpoczyna pracę jako pielęgniarka w Szpitalu Akademii Medycznej podejmując jednocześnie studia na Wydziale Medycznym tej uczelni.

Prof. W. Bochenek w pracowni badań elektrofizjologicznych słuchu w Klinice ORL Akademii Medycznej w Warszawie (koniec lat 60-tych XX wieku).

Zainteresowania Wandy kierują się w stronę otolaryngologii, którą wybiera na dziedzinę swojej specjalizacji. Akademia Medyczna w Warszawie jest w tamtym czasie silnym ośrodkiem naukowym, a Katedra i Klinika Otolaryngologii, z którą prof. W. Bochenek jest związana, należy do najlepszych w kraju i ma znaczny prestiż i kontakty międzynarodowe.

Po uzyskaniu specjalizacji I stopnia, prof. W. Bochenek kontynuuje badania naukowe w dziedzinie diagnostyki słuchu i przygotowuje pracę doktorską pod kierunkiem prof. Jana Szymańskiego. W roku 1961 przedstawia rozprawę „Metodyka badań słuchu w całkowitych głuchotach jednostronnych”, za którą uzyskuje stopień doktora nauk medycznych. Dziedzina badań słuchu będzie odtąd polem jej zainteresowań w całym, długim okresie aktywnej działalności naukowej. W latach 60. XX w. rodzą się nowe metody obiektywnej diagnostyki narządu słuchu, oparte m.in. na wykorzystaniu zjawisk elektrofizjologicznych. Klinika Otolaryngologii AM jest najważniejszym w Polsce ośrodkiem, gdzie podjęto badania nad rozpoznaniem i wykorzystaniem słuchowych potencjałów wywołanych i możliwościami elektrostymulacji narządu słuchu i narządu przedsionkowego. Prof. W. Bochenek prowadzi pionierskie prace w tych dziedzinach, wspólnie ze swoim mężem, prof. Zbigniewem Bochenkiem. W roku 1971 przedstawia rozprawę „Wartość kliniczna audiometrii uśrednionych odpowiedzi wywołanych”, za którą uzyskuje stopień doktora habilitowanego nauk medycznych.

W latach następnych podejmuje prace badawcze nad zastosowaniem audiometrii impedancyjnej oraz odruchu sonomotorycznego i elektrokochleografii. Przez wiele lat uczestniczy aktywnie w pracach Komitetu Akustyki Polskiej Akademii Nauk. W następnych latach podejmuje badania nad elektryczną stymulacją narządu słuchu z zastosowaniem efektu elektrofonicznego. Prowadziła prace badawcze, kieruje konstrukcją urządzeń do elektrycznej stymulacji narządu słuchu. Badała m.in. możliwości pozaślimakowej elektrostymulacji nerwu słuchowego i elektrostymulacji narządu przedsionkowego, współpracując w tej dziedzinie z dr Jonathanem Hazell’em z The Royal National Institute for the Deaf w Londynie.

W końcu lat 70. XX w., wkrótce po przełomowym odkryciu zjawiska emisji otoakustycznych przez Davida Kempa, prace nad tym zagadnieniem podjęto w Katedrze i Klinice Otolaryngologii AM w Warszawie. Dzięki inicjatywie prof. Wandy Bochenek, zbudowano tam urządzenie laboratoryjne do badań emisji otoakustycznych wyposażone w oryginalnie opracowaną sondę pomiarową. Dzięki osobistym kontaktom nawiązanym przez prof. Wandę Bochenek z odkrywcą otoemisji, Davidem Kempem, udało się otrzymać od niego wysokiej klasy sondę pomiarową jego konstrukcji. W rezultacie, wykonano szereg nowatorskich prac istotnych dla zastosowania otoemisji akustycznych w diagnostyce i badaniach przesiewowych.

Lata 70. i 80. XX w. są okresem intensywnego rozwoju zastosowań metod elektrofizjologicznych w badaniach narządu słuchu. Prof. Zbigniew Bochenek miał okazję zapoznać się z tymi nowymi technologiami będąc stypendystą Royal Institute for the Deaf w Londynie. Bezpośrednio potem, wspólnie z prof. W. Bochenek, uruchomił program badań eletrofizjologicznych w Katedrze i Klinice Otolaryngologii AM. Nawiązano współpracą międzynarodową, wykorzystując w tym kontakty z organizacją IERASG – International Evoked Response Audiometry Study Group. Stowarzyszenie to, które powstało w roku 1969 z inicjatywy Hallowella Davisa, odkrywcy słuchowych potencjałów wywołanych, reprezentowało najważniejszą grupę naukowców wytyczających kierunki i standardy w obiektywnych metod badań słuchu. Na osobiste zaproszenie Hallowella Davisa, do zarządu stowarzyszenia powołano prof. Zbigniewa Bochenka – wówczas jedynego przedstawiciela tzw. krajów socjalistycznych. Ograniczenia finansowe i restrykcje dotyczące wyjazdów za granicę, na jakie napotykali naukowcy z krajów za tzw. żelazną kurtyną, utrudniały wymianę naukową i udział sympozjach organizowanych przez IERASG. Biorąc to pod uwagę, prof. Zbigniew Bochenek i prof. Wanda Mitkiewicz-Bochenek podjęli inicjatywę zorganizowania siostrzanej organizacji ERA – Evoked Response Audiometry – skupiającej naukowców z krajów tzw. bloku wschodniego. Pierwsza konferencja ERA odbyła się w Warszawie w roku 1974  z udziałem ok. 30 przedstawicieli ośrodków naukowych krajów Europy Środkowo-Wschodniej. W latach następnych organizacja działała na rzecz ułatwienia wymiany naukowej i podtrzymywała kontakty z IERASG. W kolejnych latach prof. W. Bochenek rozwijała m.in. programy badań w dziedzinie audiometrii impedancyjnej, badała zjawiska związane z powstawaniem szumów usznych. Kontynuowała współpracę międzynarodową, w tym zwłaszcza kontakty z ośrodkami naukowymi we Francji.

Prof. W. Bochenek z prof. H. Skarżyńskim podczas uroczystości odsłonięcia tabliczki „Przyjaciele Po Wsze Czasy” 2017 r.

Prof. Wanda Mitkiewicz-Bochenek była aktywna naukowo do ostatnich lat swojego życia. W roku 2011 uczestniczyła w 10. Kongresie European Federation of Audiological Societies (EFAS), podczas którego odebrała dyplom honorowy za szczególne zasługi dla rozwoju audiologii w Polsce. Prof. Wanda Bochenek miała bliskie związki z Instytutem od początku jego działalności. Stale interesowała się osiągnięciami Instytutu oraz rozwojem międzynarodowej współpracy zespołu Instytutu. W roku 2017 była gościem honorowym XXV Sympozjum IERASG w Warszawie. Wygłosiła wykład na zaproszenie prezentujący najwcześniejszą historię polskiego wkładu do osiągnięć tej organizacji. Wykład prof. Wandy Bochenek został przez uczestników kongresu nagrodzony owacją na stojąco. Podczas konferencji odsłoniła tabliczkę ze swoim nazwiskiem na tablicy „Przyjaciół Po Wsze Czasy” znajdującą się w Światowym Centrum Słuchu IFPS w Kajetanach.

Pożegnaliśmy znakomitą uczoną, wspaniałego człowieka, wzorową patriotkę, osobę która nie obawiała się trudności i poświęceń. Odeszła wychowawczyni kilku pokoleń lekarzy i naukowców. Utraciliśmy wraz z Nią część żywej historii nauki polskiej.