„Chodzi mi o to, aby język giętki Powiedział wszystko, co pomyśli głowa.”

Podstawowym środkiem służącym do nawiązywania i podtrzymywania kontaktów między ludźmi jest mowa. Jej prawidłowy rozwój uzależniony jest od wielu czynników, ale dobry słuch należy do najważniejszych w procesie nabywania umiejętności werbalnego komunikowania się. Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu jest propagatorem szeroko pojętej idei wychowania słuchowego, stanowiącego podstawę rehabilitacji małego dziecka z wadą słuchu.

Czym jest wychowanie słuchowe?

To szereg działań polegających na uaktywnieniu posiadanych przez dziecko resztek słuchu i wykształceniu zdolności ich wykorzystania dla lepszej orientacji w otoczeniu oraz rozwoju mowy.

Okres największej gotowości do przyswojenia mowy na drodze słuchowej to pierwsze trzy lata życia. Stosowane obecnie w medycynie nowoczesne metody diagnostyczne pozwalają na wykrycie wady słuchu już w okresie noworodkowym i wczesne zaopatrzenie dziecka w odpowiednio dobrany aparat słuchowy. Moment ten jest bardzo istotny dla przebiegu rehabilitacji, a rola rodziców w tym procesie jest niezwykle ważna. To oni są przewodnikami dziecka w nowym świecie dźwięków, a ich działania powinny się koncentrować na dostarczeniu dziecku różnego rodzaju bodźców słuchowych. Postępowanie rodziców musi być celowe, przemyślane i umożliwiające dziecku kojarzenie dźwięków ze zjawiskami, które je wywołują. Zachowania rodziców nie mogą się ograniczać do mniejszego lub większego repertuaru ćwiczeń słuchowych, ale być wyrazem trwałej postawy kształtującej wrażliwość słuchową dziecka. Takie podejście umożliwia realizację celów wychowania słuchowego, których istotę stanowi:

• rozbudzenie u dziecka zainteresowania światem dźwięków,
• poznanie różnych cech dźwięków,
• rozpoznawanie mowy na drodze słuchowej,
• rozwój języka i mowy dźwiękowej.

Takie postępowanie w ostatecznym rezultacie daje dzieciom z uszkodzonym narządem słuchu szansę na pełny rozwój, wspólną zabawę ze słyszącymi rówieśnikami, a w przyszłości umożliwia korzystanie z edukacji w szkolnictwie powszechnym.

Podstawą wychowania słuchowego jest uwrażliwianie na dźwięki otoczenia, których źródłem mogą być:

• zwierzęta,
• pojazdy,
• czynności (wbijanie gwoździ, układanie naczyń, pukanie do drzwi itp.),
• instrumenty,
• dźwięki ludzkie (płacz, śmiech, kasłanie, chrapanie),
• przyroda (szum drzew, deszcz, burza, strumień itp.).

Wczesne wychowanie słuchowe to również ćwiczenia słuchu werbalnego, polegające na otoczeniu dziecka mową, śpiewem i muzyką. Należy dbać o poprawną, wyrazistą mowę z zastosowaniem akcentów oraz intonacji adekwatnej do wypowiadanych słów. Nie trzeba obawiać się, zwłaszcza w początkowym etapie rehabilitacji, tzw. mowy ciała, czyli różnych naturalnych gestów i zachowań podkreślających sens wypowiedzi.
Wychowanie słuchowe to także zaplanowane ćwiczenia przy użyciu instrumentów. Ich celem jest między innymi przygotowanie małego dziecka do badań słuchu w tzw. swobodnym polu. Pierwsze zabawy zmierzają do wyuczenia reakcji na dźwięk różnych instrumentów. Następnie uczy się dziecko poszukiwania źródła dźwięku oraz rozpoznawania takich jego cech, jak: wysokość, natężenie, długość, liczba i tempo zjawisk akustycznych.
Wychowanie słuchowe opiera się zatem na materiale bezsłownym i słownym. Nie jest sztuką dla sztuki, ale stanowi istotę metody audytywno-werbalnej, której ostatecznym celem jest rozwój mowy dźwiękowej u dziecka z wadą słuchu.
Każde dziecko niesłyszące zaopatrzone w odpowiednio dobrany aparat słuchowy lub implant ślimakowy może przejść pomyślnie przez kolejne etapy wychowania słuchowego i komunikować się z otoczeniem za pomocą mowy. Podstawowymi warunkami sukcesu są: wczesna diagnoza, zastosowanie odpowiedniej protezy słuchowej, brak dodatkowych dysfunkcji rozwojowych u dziecka oraz systematycznie prowadzona rehabilitacja.