Jąkanie jest jedną z najczęściej występujących wad wymowy i pomimo przeprowadzenia wielu badań nad tym zaburzeniem, jego etiologia nie jest jeszcze do końca wyjaśniona. Szacuje się, że zaburzenie to występuje u około 1% populacji, w większości przypadków u chłopców, co oznacza że w populacji polskiej problem może dotyczyć około 400 tys. ludzi.
W terapii jąkania od ponad 30 lat stosowane są różnego rodzaju urządzenia elektroniczne. Najpopularniejsze jest urządzenie wykorzystujące sprzężenie zwrotne z opóźnieniem sygnału (delayed auditory feedback – DAF). DAF sprawia, że pacjent słyszy swój własny głos, lecz zwolniony. Słyszenie własnego głosu z opóźnieniem powoduje, że jąkający się mówi wolniej, co poprawia płynność mowy. Efektywność DAF zależy od zastosowanego opóźnienia. Im większe opóźnienie, tym wolniejsza i bardziej płynna mowa. Przy dużych opóźnieniach mowa staje się jednak nienaturalna i monotonna. Po uzyskaniu płynnej mowy przy dużych opóźnieniach, opóźnienie czasowe stopniowo jest jednak zmniejszane, aż do uzyskania płynnej mowy przy normalnym tempie mówienia. DAF nie wymaga żadnego specjalnego treningu ani terapii logopedycznej. Jest efektywne u dzieci w wieku szkolnym i u osób dorosłych.
Nową metodą stosowaną w terapii jąkania jest sprzężenie zwrotne z przesunięciem częstotliwości (frequency-shifted auditory feedback – FAF). Pacjent słyszy przez słuchawki swój własny głos podwyższony lub obniżony, zazwyczaj o ok. 1/3 oktawy. Zaletą FAF jest fakt, że nie zwalnia ono tempa mowy i jest tolerowane przez osoby, które nie akceptują DAF. FAF jest często stosowany razem z DAF, gdyż metody te zwiększają nawzajem swoją skuteczność.
W Instytucie Fizjologii i Patologii Słuchu we współpracy z Politechniką Gdańską i Uniwersytetem Dalhousie w Halifax w Kanadzie opracowano i wdrożono do praktyki klinicznej metodę terapii osób jąkających się w oparciu o Cyfrowy Korektor Mowy(CKM). Urządzenie to zawiera możliwość dobierania różnych wartości opóźnienia czasowego jak i transpozycji częstotliwościowej, również w kombinacji. Wartość stosowanego opóźnienia wynosi od 0 do 320 ms, zaś wartości transpozycji od 0 do 4/5 oktawy.
Urządzenie zasilane jest z akumulatora ładowanego z sieci, a jego rozmiar pozwala zmieścić urządzenie w kieszeni. Dopasowanie korektora mowy powinno być przeprowadzone w sposób staranny i systematyczny.
Wstępne wyniki badań prowadzonych w Instytucie Fizjologii i Patologii Słuchu pokazały, że u 85% pacjentów uzyskano dzięki zastosowaniu aparatu poprawę płynności mowy, w tym aż 75% pacjentów oceniło efekt poprawy płynności mowy jako bardzo znaczny lub znaczny. Poprawa płynności mowy nie jest jedynym efektem stosowania korektora. Nawet pacjenci, u których poprawa płynności mowy była umiarkowana lub nieznaczna, przyznawali, że stosowanie korektora zwiększa ich pewność siebie i zmniejsza lęk przed mówieniem. Powoduje to, że chętniej wchodzą oni w relacje z innymi ludźmi i zmniejsza się ich społeczna izolacja.
Systematyczne korzystanie z tego urządzenia może służyć jako trening mówienia, prowadząc w konsekwencji do poprawienia jakości mowy bez użycia korektora.
Metoda może być zastosowana u pacjentów powyżej 5 roku życia.
Przeciwwskazania do stosowania tej metody to:
- głęboki niedosłuch odbiorczy,
- przewlekłe schorzenia ucha zewnętrznego i środkowego,
- padaczka,
- zawroty głowy,
- szumy uszne,
- schorzenia neuropsychiatryczne.
Ustawianie korektora odbywa się w warunkach 3-dniowej hospitalizacji. Podczas tego pobytu opracowywany jest również schemat postępowania terapeutycznego u pacjenta jąkającego się, na który składać się mogą: terapia logopedyczna i psychologiczna, ćwiczenia z cyfrowym korektorem mowy oraz stymulacja audio-psycho-lingwistyczna (Metoda Tomatisa), która poprawia umiejętność kontroli nad sposobem tworzenia mowy.
Dopasowywanie Cyfrowego Korektora Mowy składa się z kilku etapów:
- Pokazanie pacjentowi urządzenia i wyjaśnienie zasady działania.
- Ustawienie urządzenia, które obejmuje co najmniej pięć prób i uwzględnia:
- opinię pacjenta, czy zastosowane ustawienie nie męczy go i czy jest w stanie je zaakceptować. Komfort pacjenta jest w tym przypadku najważniejszy, nawet jeśli spostrzeżenia terapeuty wskazują, że w innym ustawieniu pacjent mówi płynniej,
- ocenę skuteczności urządzenia w próbie czytania w obecności terapeuty,
- ocenę skuteczności urządzenia podczas krótkiego dialogu z pacjentem,
- ocenę skuteczności w próbie opowiadania przez pacjenta dowolnej, krótkiej historyjki.
- Wypożyczenie korektora, by pacjent miał możliwość sprawdzenia go w codziennych sytuacjach życiowych. Ważne jest, aby pacjent korzystał z korektora w najbardziej trudnych dla niego sytuacjach (np. szkoła, uczelnia, sklep). W okresie początkowym trzeba nosić korektor minimum od 3 do 5 godzin. Stopniowo czas ten należy wydłużać.
- Ocena poprawy płynności mowy pacjenta, którą wykonuje się ponownie po 6, 12 i 18 miesiącach korzystania z korektora.