Mowa związana jest z ogromnym obszarem działań każdego człowieka i wpływa na kształtowanie się jego osobowości. Opanowanie właściwej techniki mówienia, wyraziste wymawianie głosek i wyrazów daje dziecku większą szansę na sukces szkolny i pozwala uniknąć wielu niepotrzebnych stresów. Należy bowiem pamiętać, że wadliwa wymowa utrudnia dziecku nie tylko sytuację szkolną, ale i środowiskową – jest bowiem powodem do drwin ze strony rówieśników. Skutkiem tego są zaburzenia zachowania dziecka z wadą wymowy. Prawidłowa wymowa ma również wpływ na procesy percepcyjne, a w szczególności na naukę czytania i pisania Dlatego należy starać się, by zaburzenie mowy zostało usunięte, zanim dziecko podejmie naukę w szkole.
Kształtowanie się mowy dziecka rozpoczyna się już w życiu płodowym (powstaje wówczas cały mechanizm umożliwiający uczenie się dźwięków mowy: mózg, narządy artykulacyjne, narząd słuchu). Jednakże uwarunkowania genetyczne nie wystarczą, aby dziecko nauczyło się komunikowania słownego z otoczeniem. Potrzebny jest odpowiedni wpływ środowiska rodzinnego i najbliższego otoczenia, aby mogły się prawidłowo rozwinąć różnorodne aspekty mowy.
O czym powinni pamiętać rodzice?
- Nie naśladuj dziecięcej wymowy, w kontaktach z nim nie używaj spieszczeń.
To Ty stanowisz pierwszy wzór dla kształtujących się wymówień dziecka. Naśladowanie języka dziecka utrudnia mu naukę poprawnej mowy. Zdrobnienia stosować można głównie w zabawie.
Nie wymagaj zbyt wczesnego wymawiania poszczególnych głosek.
Dziecko zanim nauczy się wyrażać swoje myśli, przechodzi przez wiele etapów rozwoju, podczas których doskonali sprawność mięśni narządów mowy. Umiejętność sprawnego mówienia rozwija się wraz z wiekiem i przebiega u dzieci według tej samej kolejności. Ze względu na indywidualność każdego dziecka zmianie może ulec jedynie czas pojawiania się głosek. Tak więc zdrowe, normalnie słyszące dziecko przyswaja sobie mowę do 5-6 roku życia.
W 1-2 roku życia dziecko powinno wymawiać samogłoski: a, o, u , i, y, e oraz spółgłoski: p, pi, b, bi, m, mi, t, d, n, l.
W 2-3 roku życia dziecko powinno wymawiać samogłoski: ę, ą oraz spółgłoski: w, wi, f, fi, ś, ź, ć, dź, ń, k, ki, g, gi, ch, chi, j, ł, s, z, dz.
W 3-5 roku życia dziecko powinno wymawiać spółgłoski: sz, ż, cz, dż, r.
Należy jednak pamiętać, że rozwój poszczególnych dzieci bywa nieharmonijny i mogą wystąpić pewne odstępstwa, podobnie jak w rozwoju zębowym, kostnym czy motorycznym. Jeśli dziecko późno zaczęło mówić, to nie można oczekiwać, że w 6-7 roku życia rozwój jego mowy będzie zakończony. Takie dziecko musi włożyć więcej czasu i wysiłków, aby nadrobić zaległości. W przypadku wątpliwości najlepiej jednak poddać dziecko ocenie specjalisty.
Dzieci nieprzygotowane pod względem sprawności narządów mowy, niedostatecznie różnicujące słuchowo dźwięki mowy zmuszane do wymawiania zbyt trudnych dla nich głosek zaczynają je zniekształcać i wymawiać nieprawidłowo.
- Nie każ dziecku wielokrotnie powtarzać nieprawidłowych wymówień w nadziei, że to poprawi jego wymowę.
- Nie wyśmiewaj, nie karz, nie zawstydzaj dziecka za jego nieprawidłową wymowę.
- Nie gaś obojętnością lub cierpką uwagą naturalnej skłonności dziecka do mówienia.
- Nie przestawiaj dziecka leworęcznego na prawą rękę bez konsultacji z psychologiem i logopedą.
Takimi działaniami można wyrządzić dziecku krzywdę i przyczynić się np. do powstania jąkania.
Warto starać się wykorzystać różnorodne sytuacje dnia codziennego (ubieranie, mycie, jedzenie, zabawy), pozwalając dziecku pytać i udzielając poprawnej i wyczerpującej odpowiedzi. Dziecko chętniej mówi, gdy jest słuchane. Dobry klimat emocjonalny w rodzinie, zaspokajanie podstawowych potrzeb psychicznych, ograniczenie sytuacji stresowych, częste rozmowy sprawiają, że aktywność poznawcza wzrasta, a język dziecka się rozwija.
– Zachęcaj dziecko do mówienia, nawet jeśli ma zaburzoną wymowę.
Jak rozpoznać, że dziecko ma problemy z mową?
Należy zwracać uwagę, czy nie pojawiają się niepokojące objawy, np. nieprawidłowości w budowie narządów mowy (wada zgryzu, trudność w żuciu, odgryzaniu, niesymetryczność warg), brak gaworzenia we właściwym czasie (jeśli się nie pojawi do około siódmego miesiąca życia, należy koniecznie skontaktować się z lekarzem i zbadać słuch dziecka), brak mowy u dziecka trzyletniego, bardzo silne zniekształcanie brzmienia wyrazów przez dziecko powyżej piątego roku życia (trzeba pamiętać, że najpóźniej w rozwoju dziecka (5-6 rok życia) pojawiają się głoski: sz, ż, cz, dż oraz r). W przypadku wątpliwości należy skontaktować się ze specjalistą – foniatrą i logopedą. To pozwoli szybko i skutecznie rozwiać obawy lub podjąć odpowiednie działania w celu usunięcia zaburzenia.
Co robić, gdy dziecko mówi nieprawidłowo?
Terapia dziecka z wadą wymowy musi być prowadzona przy ścisłej współpracy logopedy i – w uzasadnionych przypadkach – lekarza foniatry (niepokojące objawy w funkcjonowaniu obwodowego narządu mowy).
Nie należy zwlekać z rozpoczęciem terapii, gdyż wadliwa wymowa utrwala się wraz z wiekiem i proces korekcji jest wtedy dłuższy. Aby terapia przebiegała sprawnie, rodzice muszą w niej aktywnie uczestniczyć. Biorąc pod uwagę, że na rozwój mowy wpływają różnorodne i subtelne bodźce, pamiętać należy o celowych i systematycznych działaniach wspomagających ten proces. Pomoc logopedy jest niezbędna w pracy korekcyjnej, a odpowiednio dobrane zestawy ćwiczeń wypracowują zręczne i celowe ruchy warg i języka. Warto w tym miejscu przypomnieć, że terapia logopedyczna nie polega na samym przychodzeniu na zajęcia do logopedy, ale konieczne jest wykonywanie w domu jego zaleceń w sposób dokładny i systematyczny. Rezultat terapii zależy w dużym stopniu od rodziców, którzy powinni cierpliwie zachęcać dziecko do wykonywania ćwiczeń. Konsekwencja w działaniu, nagradzanie i chwalenie zawsze przynoszą dobre rezultaty.
Terapia wad wymowy
Prowadzimy terapię wad wymowy we współpracy logopedy z lekarzem foniatrą. Lekarz dokonuje oceny narządu mowy, co pozwala wykluczyć ewentualne patologie w jego budowie i sprawności narządu, i wspólnie z logopedą planuje przebieg pracy korekcyjnej. Terapia w celu usprawnienia wadliwej wymowy prowadzona jest indywidualnie według opracowanej procedury logopedycznej. Ćwiczenia obejmują pracę nad korygowaniem zaburzeń artykulacyjnych, pracę nad wzbogaceniem słownika dziecka (biernego i czynnego) oraz pracę nad stymulacją świadomości językowej, m.in. ćwiczenia słuchu fonematycznego, kształtowanie form gramatycznych.
Terapia logopedyczna prowadzona jest systematycznie według opracowanego planu korekcyjnego. Czas terapii zależy od złożoności problemu. Pozytywne rezultaty u poszczególnych dzieci zależą od indywidualnych predyspozycji i pracy rodziców w domu.
Niezależnie od terapii logopedycznej prowadzona jest terapia wspomagająca Metodą Tomatisa (usprawnianie czynnego słuchania). Połączenie tych terapii znacząco wpływa na poprawę mowy u dzieci.